Antoni Macierewicz

Jego pierwszym opozycyjnym wystąpieniem była odmowa potępienia na apelu szkolnym Orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich, za co został wyrzucony z liceum. Po zdaniu matury studiował historię na Uniwersytecie Warszawskim. Brał udział w protestach studenckich przeciwko zdjęciu ze sceny Teatru Narodowego Dziadów w reżyserii Kazimierza Dejmka, aresztowany 26 marca 1968 roku spędził w więzieniu cztery miesiące. Nie był jednak związany ze środowiskiem „komandosów”. W 1967 roku został komendantem I Warszawskiej Drużyny Harcerskiej im. Romualda Traugutta, czyli tzw. „Czarnej Jedynki”. Drużyna ta nawiązywała do tradycji przedwojennego harcerstwa, co sytuowało ją w opozycji do modelu wychowania propagowanego wówczas przez Związek Harcerstwa Polskiego. Razem z Markiem Barańskim, Januszem Kijowskim i Wojciechem Onyszkiewiczem Macierewicz założył dwa lata później „Gromadę Włóczęgów” – krąg starszych instruktorów harcerskich, który działał m.in. jako niezależny klub dyskusyjny. W lipcu 1976 roku grupa „Gromady Włóczęgów” odegrała kluczową rolę w organizowaniu pomocy dla represjonowanych robotników z Radomia i Ursusa. Wcześniej angażowała się m.in. w akcję zbierania podpisów pod listem przeciwko planowanym przez władze PRL poprawkom do Konstytucji. Antoni Macierewicz był jedną z tych osób, które latem 1976 roku najsilniej nalegały na utworzenie komitetu ochraniającego akcję pomocy dla represjonowanych, on też podobno zaproponował nazwę „KOR”. „Gdybym (…) miał wskazać tych, którzy odegrali tu szczególną rolę, powiedziałbym, żadnego z nich nie wyróżniając, zarówno o Jacku [Kuroniu], jak i Antku Macierewiczu” – relacjonował w 1981 roku Jan Józef Lipski. „Obydwaj mieli wyraźną koncepcję. Jak się będzie to nazywać, to inna sprawa, ale obydwaj wiedzieli, że taki komitet trzeba utworzyć i rozpocząć pomoc dla poszkodowanych, i że trzeba wystąpić w sposób jak najbardziej jawny, apelując do społeczeństwa.”

Do grudnia 1979 roku Macierewicz był członkiem komitetu redagującego „Komunikat”. Jego odejście z redakcji znamionowało pęknięcie wewnątrz KOR-u, które w następnych latach dawało o sobie znać coraz częściej. Najsłynniejszy był konflikt o pismo „Głos”, założone w 1977 roku. Na redaktora naczelnego wyznaczono Antoniego Macierewicza, a członkiem redakcji miał być m.in. Adam Michnik. Jeszcze przed ukazaniem się pierwszego numeru doszło jednak do sporu. Macierewicz nie zgadzał się z tezami artykułu Michnika p.t. Próba reform, więc napisał do niego polemikę. Michnik uważał, że inauguracyjny numer pisma nie może otwierać sporu wewnątrzredakcyjnego, więc postanowił wycofać swój tekst i zrezygnować z członkostwa w redakcji. Po nim uczyniło to kilka innych osób. W ten sposób „Głos”, który początkowo miał być organem całego środowiska KOR-owskiego zaczął funkcjonować jako pismo „grupy Macierewicza”.

Niektórzy próbowali tłumaczyć konflikt pomiędzy Macierewiczem, a grupą skupioną wokół Jacka Kuronia i Adama Michnika na gruncie ideologicznym. Relacje dawnych działaczy KOR pozwalają jednak przypuszczać, że sprawa ta miała raczej podłoże charakterologiczne. Cytowany tu już Jan Józef Lipski, który przez całe życie był zdeklarowanym lewicowcem, mówił w 1981 roku, że Macierewicz wygłasza czasem sądy mogące sugerować, że on również składnia się ku lewicy. Z drugiej strony często wydawało mu się, że Macierewicz nie ma sprecyzowanych poglądów: „Nie umiałbym sformułować ideologii «Głosu», poza jedną rzeczą, która też ma charakter taktyczny: ta grupa zawsze mniej niż reszta KOR-u obawiała się konfrontacji bezpośredniej i radykalnego zaostrzania sytuacji.”

Od 1979 roku Macierewicz współpracował coraz częściej ze środowiskiem ROPCiO, rzadziej z resztą KOR-u, choć nadal pozostawał jego członkiem. Z czasem jego konflikt z Jackiem Kuroniem i Adamem Michnikiem zaostrzył się do tego stopnia, że ich dalsza współpraca stała się praktycznie niemożliwa.

Po powstaniu „Solidarności” Macierewicz zaangażował się w tworzenie Ośrodka Badań Społecznych przy Regionie Mazowsze. W październiku 1980 roku wszedł w skład grupy ekspertów przy Krajowej Komisji Porozumiewawczej NSZZ „Solidarność”, był też członkiem Rady Programowo-Konsultacyjnej Ośrodka Prac Społeczno-Zawodowych przy KKP.

Jesienią 1981 roku wraz z m.in. Wojciechem Ziembińskim zakładał Kluby Służby Niepodległości – organizację, która miała skupiać środowiska kultywujące tradycje niepodległościowe. W odpowiedzi opozycjoniści związani z grupą Jacka Kuronia zaczęli tworzyć Kluby Samorządnej Rzeczpospolitej „Wolność – Sprawiedliwość –Niepodległość”.

13 grudnia 1981 roku udało mu się uniknąć internowania, ale kilka dni potem został aresztowany. We wrześniu 1982 roku uciekł z więzienia i do 1984 roku ukrywał się. W 1988 roku wraz z kolegami z „Głosu” przystąpił do Klubu Myśli Politycznej „Dziekania”. Odszedł, gdy środowiska tworzące „Dziekanię” poparły ideę Okrągłego Stołu, której Macierewicz był zdecydowanie przeciwny.

Po 1989 roku był stale aktywny w życiu publicznym, angażował się w działalność różnych partii o zabarwieniu narodowo-prawicowym. Zasłynął jako autor ogłoszonej w czerwcu 1992 roku listy nazwisk członków ówczesnego rządu (sam Macierewicz był wtedy ministrem spraw wewnętrznych) oraz posłów i senatorów, którzy według zachowanych zapisów archiwalnych z czasów PRL byli ewidencjonowani przez Służbę Bezpieczeństwa jako tajni współpracownicy. Część osób umieszczonych na tej liście dowiodła potem przed sądem lustracyjnym, że nigdy nie współpracowała z SB.

Katarzyna Chimiak
Fot. Bartosz Pietrzak, ze zbiorów Andrzeja Friszke

Cytaty pochodzą z książki Niepokorni. Rozmowy o Komitecie Obrony Robotników pod redakcją Andrzeja Friszke i Andrzeja Paczkowskiego, Kraków 2008. 

Po wygranych przez PiS wyborach w 2015 r.  Antoni Macierewicz został Ministrem Obrony Narodowej.