Jan Józef Lipski, „Dwie ojczyzny, dwa patriotyzmy. Uwagi o megalomanii i ksenofobii narodowej Polaków”, w: „Tunika Nessosa”. Wydawnictwo PEN, Warszawa 1992

We wstępie do „Tuniki Nessosa”, zbioru esejów powstałych w różnych latach PRL-u, Jan Józef Lipski napisał o sobie, że ma dwie dusze: historyka literatury i eseisty politycznego. Gdy jako historyk i krytyk formułował opinie o literaturze, nigdy nie padł ofiarą cenzury. Tymczasem prawie wszystko, co napisał o polityce, społeczeństwie, o Polsce w ogóle, najczęściej podlegało konfiskacie, co zmuszało go do wydawania w drugim obiegu.

Jan Józef Lipski miał dwie twarze: intelektualisty i badacza literatury oraz polskiego patrioty, całkowicie wolnego od nacjonalizmu, i działacza społecznego. Jako nastolatek walczył w Powstaniu Warszawskim. W latach 40. i 50. zawierał przyjaźnie wedle klucza: „nadaje się ta/ten, kto zna ‘Traktat moralny’ Czesława Miłosza”. Działał w Klubie Krzywego Koła, skupiającym niepokornych inteligentów. W Marcu ’68 napisał list do rektora Uniwersytetu Warszawskiego w obronie represjonowanych i relegowanych studentów. Po Grudniu ’70 próbował organizować protest środowisk intelektualnych wobec masakry robotników na Wybrzeżu, a także pomoc dla rodzin pokrzywdzonych. Należał do współtwórców KOR-u, najaktywniejszych – mimo kłopotów zdrowotnych – działaczy Komitetu i największych autorytetów moralnych.

„Tunika Nessosa” zawiera esej Lipskiego „Dwie ojczyzny, dwa patriotyzmy”, wydany w 1981 r. przez Niezależną Oficynę Wydawniczą NOWA. Odważny, mądry tekst o polskiej megalomanii narodowej, antysemityzmie, ksenofobii i nacjonalizmie, w którym JJ Lipski dokonuje dekonstrukcji fałszywego równania między Polakiem a katolikiem wielu ludziom otworzył oczy i pokazał, jak można – szanując polską historię i tradycję – patrzeć na Niemców, Ukraińców, Białorusinów czy Litwinów. Esej wywołał też żywą reakcję ze strony propagandystów komunistycznych i przedstawicieli tzw. „prawdziwych Polaków”, którzy odsądzali JJ. Lipskiego od czci i wiary zarzucając mu zdradę ojczyzny. Obelgi tych pierwszych (degenerat, zdrajca ojczyzny, pisarstwo na poziomie kloaki) nie robiły na nim wrażenia, urąganie tych drugich, bolało go naprawdę.

W okresie Solidarności JJ Lipski zakładał Solidarność w PAN, był członkiem Zarządu NSZZ Solidarność Regionu Mazowsze i delegatem na Zjazd Solidarności. Po wprowadzeniu stanu wojennego dotarł do podwarszawskiego Ursusa i wraz z robotnikami uczestniczył w strajku. Po jego spacyfikowaniu został zatrzymany i oskarżony o kierowanie protestem, a następnie tymczasowo aresztowany. Umieszczono go w szpitalu więziennym w związku z chorobą serca. 6 stycznia 1982 został przewieziony na rozprawę uczestników strajku. W związku z treścią orzeczenia lekarskiego o stanie zdrowia 15 stycznia 1982 jego sprawę wyłączono do odrębnego postępowania i uchylono mu tymczasowe aresztowanie. W maju 1982 roku uzyskał zgodę na wyjazd na leczenie zagranicą. W trakcie rekonwalescencji napisał monografię Komitetu Obrony Robotników, opublikowaną przez wydawnictwo Aneks. 15 września 1982 powrócił do kraju.

Do pobrania: w formacie PDF